Χωρίς αμφιβολία η σημερινή πραγματικότητα, όπως διαμορφώνεται μετά την έξαρση της πανδημίας του κορωνοϊού, αποτελεί μια πολύ δυσάρεστη εμπειρία, μάλλον άγνωστη αλλά και ακατανόητη για τους περισσότερους ανθρώπους. Το αίσθημα μίας αόρατης απειλής που πλανάται γύρω μας, σε συνδυασμό με τις εικόνες και τις ειδήσεις που καθημερινά φθάνουν από γείτονες και μακρινές χώρες, διαμορφώνουν ένα ζοφερό τοπίο μέσα στο οποίο κυριαρχεί ο φόβος, το άγχος, η αβεβαιότητα, και η ασάφεια. Κι αν η πρώτη απόκριση του ανθρώπου μέσα σε ένα τέτοιο τοπίο είναι η άρνηση ότι συμβαίνει κάτι πραγματικά σοβαρό, η ελαχιστοποίηση και η υποτίμηση της κρισιμότητας της κατάστασης, η δεύτερη απόκριση είναι η προσπάθεια εξαγωγής ενός νοήματος. Γιατί συμβαίνει αυτό; Πού οφείλεται; Κυρίως δε, ποιος ευθύνεται για αυτό που βιώνουμε; Ανάμεσα στις πολλές προκλήσεις που καθημερινά αντιμετωπίζει ο ανθρώπινος εγκέφαλος αυτή είναι η μεγαλύτερη: να αποδεχθεί ότι κάτι δεν έχει εξήγηση, ότι κάτι δεν έχει ένα «επειδή», έναν ένοχο ή μία σαφή αιτία. Έτσι, στρέφεται στις διαθέσιμες πηγές: θρησκεία, επιστήμη, κοινωνικοπολιτικές θεωρίες συνωμοσίας, ανιμισμός- οτιδήποτε είναι ικανό να συνθέσει ένα σχήμα κατανόησης και εξήγησης του ανεξήγητου, που θα καθησυχάσει τους φόβους και θα νοηματοδοτήσει την απειλή.
Η πανδημία – αλλά και κάθε κατάσταση κρίσης – μας φέρνει αντιμέτωπους με την έπαρση του ανθρώπινου είδους, μας κάνει να αντιλαμβανόμαστε πως ίσως τελικά δεν είμαστε οι κυρίαρχοι της φύσης, ότι ίσως η επιστήμη δεν είναι πάντα σε θέση να δώσει άμεσες απαντήσεις και μάλιστα σωστές, πως ίσως είμαστε κάπως μικρότεροι και πιο ανίσχυροι σε σχέση με ό,τι πιστεύαμε. Η ματαίωση είναι αναπόφευκτη και μαζί με αυτή το αίσθημα της ανημπόριας, ότι δεν υπάρχει τίποτα από το οποίο μπορούμε να κρατηθούμε ή να πατήσουμε ώστε να προχωρήσουμε. Η ψυχική ένταση που συνοδεύει όλα αυτά τα φαινόμενα, πολλές φορές έχει σημαντικό αντίκτυπο στη ζωή του ανθρώπου, στον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον εαυτό του, στη διαχείριση της καθημερινότητας του, στην απαίτηση να προσαρμοστεί σε νέες και πιθανόν δύσκολες συνθήκες. Πολύ συχνά, επίσης, μπορεί να επιφέρει μεγάλες αλλαγές και εμπόδια στις διαπροσωπικές αλλά και τις οικογενειακές σχέσεις, συναισθήματα δυσφορίας, μελαγχολίας και αναστάτωσης.
Βεβαίως, όλα αυτά τα αρνητικά συναισθήματα προϋπήρχαν ήδη μέσα μας και πυροδοτούνται εκ νέου από την τρέχουσα κατάσταση. Είναι σημαντικό να προσπαθήσουμε να τα κατανοήσουμε αλλά να τους δώσουμε και χώρο να υπάρξουν, να μην τα καταπνίξουμε. Το να κατανοήσουμε τους φόβους μας και τα αρνητικά μας συναισθήματα δεν είναι το ίδιο με το να τα αφήσουμε να μας κυριέψουν. Το να επιχειρήσουμε να βρούμε νέους τρόπους καθημερινότητας επίσης δεν είναι το ίδιο με το να αφεθούμε παθητικοί θεατές όλων όσων συμβαίνουν. Τα αποθέματα και οι πόροι που έχουμε μέσα μας αλλά και γύρω μας – σχέσεις, συναισθήματα, τεχνολογία – μπορούν να αξιοποιηθούν αλλιώς αυτές τις μέρες και να επιφέρουν πλούτο εσωτερικό από τον οποίο θα αντλήσουμε δύναμη. Αυτή η αλλαγή, μικρότερη ή μεγαλύτερη, μπορεί επίσης να είναι μία παρακαταθήκη σημαντική: ο τρόπος με τον οποίο ανταπεξήλθαμε τότε στην κρίση, μάς εξοπλίζει με καλύτερους τρόπους αντιμετώπισης άλλων δυσκολίων στο μέλλον.
Η νέα, έστω και προσωρινή, συνθήκη μάς καλεί σε νέους τρόπους λειτουργίας, στην ανάγκη να γίνουμε δημιουργικοί και επινοητικοί στην νέα μας ρουτίνα, να εφεύρουμε τρόπους εκεί που μέχρι χθες δεν υπήρχαν. Δεν είναι όμως μόνο οι ενήλικοι. Η διατάραξη της καθημερινής ρουτίνας ενδεχομένως να αποδιοργανώσει τα παιδιά και τους εφήβους σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Χρειάζεται με κάθε τρόπο να τους υπενθυμίζουμε ότι πρόκειται για μια δύσκολη περίοδο που θα περάσει και θα επιστρέψουμε στην καθημερινότητά μας. Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους ώστε να διαμορφώσουν ένα καθημερινό πρόγραμμα που θα περιλαμβάνει ποικίλες δραστηριότητες (διάβασμα, γυμναστική, παιχνίδι, επικοινωνία με φίλους). Από το πρόγραμμα δε θα πρέπει να λείπει η εκπαίδευση. Εκτυπώστε φύλλα εργασιών ή ζητήστε εκπαιδευτικό υλικό από τους δασκάλους προκειμένου να κρατήσουν την επαφή τα παιδιά. Οι έφηβοι καλό θα ήταν να ενισχυθούν, ώστε να δημιουργήσουν ένα καθημερινό πρόγραμμα επαναλήψεων. Είναι σημαντικό, ακόμα, να τηρείται, ιδιαίτερα στα μικρά παιδιά, η ίδια ώρα ύπνου και φαγητού. Η ύπαρξη προγράμματος δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας στα παιδιά – αλλά και στους ενηλίκους. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή αυτή την περίοδο η χρήση των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, καθώς ελλοχεύει ο κίνδυνος εθισμού των παιδιών σε αυτά. Πρέπει να οριοθετούμε το χρόνο ενασχόλησης με αυτά και να αξιοποιούμε τον ελεύθερο χρόνο με εναλλακτικές δραστηριότητες. Είναι ευκαιρία να περάσουμε περισσότερο χρόνο με τα παιδιά μας, παίζοντας επιτραπέζια παιχνίδια, μαγειρεύοντας, κάνοντας γυμναστική, χορεύοντας, οργανώνοντας και τακτοποιώντας επιτέλους εκείνα τα συρτάρια ή τις ντουλάπες. Το διαδίκτυο παρέχει πολλές ιδέες που μπορούμε να αξιοποιήσουμε. Ακόμα, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού μπορούμε να του αναθέσουμε και δουλειές του σπιτιού. Είναι ευκαιρία να αποκτήσουν τα παιδιά καινούριες δεξιότητες.
Κι όπως χρειάζεται να είμαστε ανοιχτοί στα δικά μας συναισθήματα, έτσι είναι απαραίτητο να είμαστε ψυχικά διαθέσιμοι και για τα παιδιά, να μπορούμε να εμπεριέξουμε τα δυσάρεστα συναισθήματά τους (ανησυχία, άγχος κ.α.) και να συζητάμε γι’ αυτά. Είναι σημαντικό να απαντάμε σε όλες τις απορίες τους. Ωστόσο χρειάζεται να είμαστε πολύ προσεκτικοί με τις πληροφορίες που μοιραζόμαστε, να λέμε τα πράγματα απλά και κατανοητά, λαμβάνοντας υπόψιν την ηλικία και το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού. Πρέπει να προστατεύουμε τα παιδιά από την πληθώρα ειδήσεων και από τις διαρκείς συζητήσεις των ενηλίκων. Σε περιπτώσεις διαζυγίου ή που ο ένας γονέας βρίσκεται μακριά, είναι σημαντικό να διατηρείται τακτική επικοινωνία στην οποία είναι προτιμότερη η χρήση εικόνας. Χρειάζεται τα παιδιά να καθησυχαστούν για την ασφάλεια του γονέα που λείπει, καθώς και για τη διαθεσιμότητά του. Ακόμα, είναι σημαντικό να μη δίνουμε υποσχέσεις που δεν μπορούμε να κρατήσουμε. Καθησυχάστε τα παιδιά ότι είναι ασφαλή τα ίδια και οι δικοί τους άνθρωποι, σημειώνοντας όμως ότι κανείς δεν ξέρει με βεβαιότητα αν θα νοσήσει ούτε πότε θα τελειώσει αυτή η περίοδος. Τονίστε επίσης ότι οι περισσότεροι άνθρωποι, που προσβάλλονται από τον κορωνοϊό, θεραπεύονται. Ωστόσο είναι σημαντικό να λαμβάνουμε όλα τα μέτρα πρόληψης και να τηρούμε τους κανόνες υγιεινής. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι όσο είμαστε εμείς ψύχραιμοι, ήρεμοι και αισιόδοξοι τόσο αυτά τα συναισθήματα θα αντανακλώνται στα παιδιά μας και θα νιώθουν ασφαλή. Είναι ωφέλιμο να συνεχίσουμε να κάνουμε σχέδια και όνειρα για το μέλλον μαζί με τα παιδιά.
Αναμφισβήτητα πρόκειται για μια πρωτόγνωρη κατάσταση που δοκιμάζει τα επίπεδα της ψυχικής ανθεκτικότητάς καθώς και την ικανότητα προσαρμογής μας. Αν λοιπόν νιώσουμε κάποιες στιγμές πως οι αλλαγές και οι απαιτήσεις ξεπερνούν τις δυνάμεις μας και μας εξαντλούν, είναι σημαντικό να το αναγνωρίσουμε και να μπορέσουμε να ζητήσουμε βοήθεια.
ΕΠΑΨΥ, Κινητή Μονάδα Δυτικών Κυκλάδων- Κλιμάκιο Μήλου
Αποστολοπούλου Αντιγόνη
Βάσσος Γιώργος
Μπουρούς Γιώργος
Παγκάκη Μαριρένα
Πανδιά Βάλια
Τζεφεράκος Γιώργος
