Την ανησυχητική πορεία καταστροφής του μοναδικού τοπίου και του φυσικού και οικιστικού περιβάλλοντος των Κυκλάδων αναδεικνύει η πρόταση της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) για τον θεσμό των υπό απειλή μνημείων και τόπων πολιτιστικής κληρονομιάς της οργάνωσης Europa Nostra. Η υποψηφιότητα Σίφνου, Σερίφου και Φολεγάνδρου, ως περιπτώσεις αντιπροσωπευτικές της δραματικής αλλαγής που συντελείται τα τελευταία χρόνια στις Κυκλάδες, προκρίθηκε στη βραχεία λίστα του θεσμού, με τα τελικά αποτελέσματα να ανακοινώνονται τον Απρίλιο.
Η πρόταση που υπέβαλε η ΕΛΛΕΤ για τα «7 πιο απειλούμενα μνημεία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης το 2024» («7 Most Endangered 2024») της Europa Nostra αφορά το σύνολο των Κυκλάδων. «Οι Κυκλάδες, φημισμένες για τη μοναδική γοητεία και τον πλούσιο πολιτισμό τους, βρίσκονται αντιμέτωπες με μια πληθώρα προκλήσεων που θέτει η έξαρση της τουριστικής ανάπτυξης και η ανεξέλεγκτη δόμηση. Παρά την οικονομική ανάπτυξη που επιτυγχάνεται, δημιουργείται παράλληλα και πλήθος περιβαλλοντικών, πολιτιστικών και κοινωνικών ζητημάτων, όπως η υποβάθμιση των φυσικών πόρων, η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς, η λειψυδρία, τα προβλήματα διαχείρισης αποβλήτων και οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες. Τα νησιά κινδυνεύουν να χάσουν τον αυθεντικό τους χαρακτήρα, καθώς η ταχεία τουριστική οικοδόμηση απειλεί να επισκιάσει την εγγενή ομορφιά τους», αναφέρει το κείμενο της υποψηφιότητας.
«Ειδικά οι μικροί νησιωτικοί προορισμοί των Κυκλάδων δέχονται σημαντική πίεση από τον υπερτουρισμό, σε όρους επιβάρυνσης των υποδομών και αυξανόμενης ζήτησης για φιλοξενία. Η ζήτηση για κτίρια εκτός των ορίων των οικισμών είναι πολύ μεγάλη και η κατασκευή χωρίς προηγούμενο. Τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής αποκαλύπτουν σταθερή αύξηση των νέων οικοδομικών αδειών, από 916 το 2018 σε 1.280 το 2022. Τα δομημένα τετραγωνικά μέτρα, που αυξάνονται από 291.722 τ.μ. το 2018 σε 419.232 τ.μ. το 2022, υπογραμμίζουν την εντατικοποίηση της οικοδομικής δραστηριότητας. Μέσα σε μόλις τέσσερα έτη τα νέα τετραγωνικά που χτίστηκαν στα νησιά των Κυκλάδων διπλασιάστηκαν, έως και τριπλασιάστηκαν», εκτιμά η ΕΛΛΕΤ. Ως παράδειγμα της ανεξέλεγκτης οικοδόμησης και τουριστικοποίησης των νησιών, η ΕΛΛΕΤ αναφέρει τη δόμηση σε εκτός σχεδίου περιοχές, η οποία εξαφανίζει την αγροτική γη και το ίχνος της στο κυκλαδικό τοπίο (αναβαθμίδες, αγροτικές υποδομές, μονοπάτια). Η ΕΛΛΕΤ επέλεξε τρία νησιά ως χαρακτηριστικά της συντελούμενης αλλαγής, τη Σίφνο, τη Σέριφο και τη Φολέγανδρο.
“]
«Αλλάζουν ταχύτατα»
«Προφανώς η επιλογή είναι υποκειμενική», λέει ο Στάθης Ποταμίτης, νέος πρόεδρος της ΕΛΛΕΤ. «Τα τρία νησιά επελέγησαν εξαιτίας της ιδιαιτερότητάς τους: δεν επρόκειτο για πολύ τουριστικά νησιά, όμως τα τελευταία χρόνια αλλάζουν ταχύτατα. Ως εκ τούτου οφείλουμε να αναδείξουμε το πρόβλημα σε μια προσπάθεια να τα διαφυλάξουμε».
Η πρόταση που υπέβαλε η ΕΛΛΕΤ για το σύνολο των Κυκλάδων –με ενδεικτικές περιπτώσεις τα τρία νησιά– προκρίθηκε στη βραχεία λίστα υποψηφιοτήτων του θεσμού.
Μέσα από την υποψηφιότητα, η ΕΛΛΕΤ επιθυμεί να προκαλέσει έναν ευρύτερο προβληματισμό γύρω από τα θέματα του υπερτουρισμού. «Η ΕΛΛΕΤ προσπαθεί να προσεγγίσει τα θέματα ισορροπημένα. Γι’ αυτό δεν αναθεματίζει την ανάπτυξη, αλλά μιλάει για μια τουριστική ανάπτυξη στις Κυκλάδες με όρους βιωσιμότητας, που δεν θα καταστρέψει αυτό για το οποίο κάποιος τις επισκέπτεται. Δεν πρέπει να παρασυρόμαστε από την έκρηξη της δημοφιλίας τους, η οποία θα εξαφανιστεί έπειτα από μερικά χρόνια, αφού όμως θα έχει προκαλέσει μη αναστρέψιμη ζημιά».
Στο πλαίσιο της υποψηφιότητας, η ΕΛΛΕΤ κατέθεσε και τις προτάσεις της για αντιμετώπιση της αλόγιστης ανάπτυξης των Κυκλάδων. Κατ’ αρχάς, επισημαίνει την ανάγκη να ολοκληρωθεί το ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τον τουρισμό και βέβαια το περιφερειακό χωροταξικό πλαίσιο για το Νότιο Αιγαίο (το μόνο που δεν έχει κυρωθεί έως σήμερα, παραμένοντας περισσότερα από δύο χρόνια στα συρτάρια του υπουργείου Περιβάλλοντος), καθώς και οι ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες για τις περιοχές Natura 2000 (επίσης αγνοούνται εδώ και μία διετία).
Εκτιμά επίσης ότι τα υπό εκπόνηση πολεοδομικά σχέδια των νησιών πρέπει να ορίσουν ζώνες προστασίας του τοπίου, να περιορίσουν παρεμβάσεις και οικοδομή, ώστε να διαφυλάξουν την ενότητα του τοπίου.
«Τα περισσότερα Κυκλαδονήσια αναζητούν λύσεις για τα προβλήματα της κυκλοφοριακής συμφόρησης, της ηχορρύπανσης, της διαχείρισης τεράστιων όγκων απορριμμάτων και της αυξανόμενης ανάγκης για νερό και ενέργεια. Καταβάλλεται προσπάθεια να αντιμετωπιστούν κάποια από αυτά μέσα από κανονισμούς, βιώσιμες πρακτικές και την ανάμειξη της τοπικής κοινωνίας. Οι τοπικές αρχές και περιβαλλοντικές οργανώσεις εργάζονται με στόχο να επιτύχουν την ισορροπία ανάμεσα στην οικονομική ανάπτυξη και τη διατήρηση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς των νησιών», αναφέρεται στο κείμενο υποψηφιότητας της ΕΛΛΕΤ. Να σημειωθεί ότι στους υποστηρικτές της υποψηφιότητας περιλαμβάνονται και οι τρεις δήμαρχοι των νησιών.
Η επιλογή των 11 υποψηφιοτήτων, ανάμεσα στις οποίες και η ελληνική, έγινε από διεθνή συμβουλευτική επιτροπή, η οποία αποτελείται από εμπειρογνώμονες σε θέματα ιστορίας, αρχαιολογίας, αρχιτεκτονικής, συντήρησης, ανάλυσης έργων και οικονομικών. Οι υποψηφιότητες για το πρόγραμμα 7 Most Endangered 2024 υποβλήθηκαν από οργανώσεις μέλη, συνεργαζόμενες οργανώσεις ή μεμονωμένα μέλη της Europa Nostra, καθώς και από μέλη της European Heritage Alliance.
Σύμφωνα με ανακοίνωση της ΕΛΛΕΤ, η επιλογή έγινε με βάση την υψηλή πολιτιστική σημασία καθενός από τα μνημεία, καθώς και τον σοβαρό κίνδυνο που αντιμετωπίζουν σήμερα. Ο βαθμός εμπλοκής των τοπικών κοινοτήτων και η δέσμευση των δημοσίων και ιδιωτικών φορέων για τη διάσωση αυτών των χώρων, θεωρήθηκαν κρίσιμοι παράγοντες στην αξιολόγησή τους.
Kathimerini.gr
