Μήπως το παιδί μου έχει μαθησιακές δυσκολίες;

Τα τελευταία χρόνια σε όλο και περισσότερους γονείς είναι οικείος ο όρος "μαθησιακές δυσκολίες". Κατανοούν ότι κάποια δυσκολία που αντιμετωπίζει το παιδί στο σχολείο μπορεί και να οφείλεται στο ότι χρειάζεται ένα διαφορετικό τρόπο διδασκαλίας ή/και περισσότερο χρόνο. Πολλοί, ωστόσο, αναρωτιούνται τι ακριβώς είναι οι μαθησιακές δυσκολίες, ποιους μαθητές αφορούν και τι μπορεί να γίνει για να αποκατασταθούν.

Παρακάτω θα παρουσιαστούν τα χαρακτηριστικά των μαθητών με μαθησικές δυσκολίες ανά βασικό τομέα μάθησης, καθώς και σε άλλους γνωστικούς τομείς οι οποίοι εμπλέκονται στη διαδικασία της μάθησης και επηρεάζουν τη σχολική επίδοση του παιδιού. Είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι ένας μαθητής με μαθησιακές δυσκολίες δεν αντιμετωπίζει ελλείμματα σε όλους τους τομείς και ότι αν κάποιος συγκεντρώνει κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά δε συνεπάγεται ότι έχει δυσκολίες στη μάθηση.

Στην ανάγνωση:

• Κάνει λάθη στις λέξεις όταν διαβάζει π.χ. παραλείπει (φωτά/φωτιά), αντικαθιστά (διδλίο/βιβλίο), αντιστρέφει (κάτρα/κάρτα) γράμματα και συλλαβές.
• Διαβάζει κομπιαστά, δεν έχει καλή ροή η ανάγνωσή του.
• Δυσκολεύεται να κατανοήσει το κείμενο που διαβάζει, να επεξεργαστεί το νόημά του και να απαντήσει σε ερωτήσεις.

Στη γραφή:

• Κάνει λάθη όταν γράφει λέξεις, παραλείπει, αντικαθιστά, αντιστρέφει γράμματα και συλλαβές.
• Παραβιάζει τους κανόνες γραφής, παραλείπει, δηλαδή, κεφαλαίο, σημεία στίξης, διαστήματα λέξεων.
• Τα γράμματα είναι δυσανάγνωστα.
• Δυσκολεύεται να επεξεργαστεί, να οργανώσει και να αναπτύξει γραπτά τις ιδέες του και τις πληροφορίες.
• Εξακολουθεί να κάνει ορθογραφικά λάθη σε κανόνες που επανελημμένως έχει διδαχθεί και εξασκηθεί.

Στα Μαθηματικά:

• Μπερδεύει τα αριθμητικά σύμβολα.
• Δυσκολεύεται να κατανοήσει τις έννοιες των αριθμητικών πράξεων
• Δυσκολεύεται να μάθει τη διαδικασία των μαθηματικών πράξεων.
• Δυσκολεύεται να στοιχίσει ορθά τους αριθμούς και τα σύμβολα κατά την εκτέλεση υπολογισμών.
• Αδυνατεί να κατανοήσει τις οδηγίες ενός προβλήματος.
• Αδυνατεί να αποστηθίσει τον πολλαπλασιασμό.

Τις περισσότερες φορές οι μαθητές που αντιμετωπίζουν δυσκολίες σε κάποιες από τις βασικές ακαδημαικές δεξιότητες, συναντούν ελλείμματα και σε άλλους γνωστικούς τομείς. Συχνά αυτά τα ελλείμματα προϋπάρχουν και μπορούν να αναγνωριστούν και ως προγνωστικοί δείκτες εμφάνισης δυσκολιών μάθησης, καθώς είναι αντιληπτά ήδη από την προσχολική ηλικία. Αυτό σημαίνει, επίσης, ότι κάποια από αυτά τα ελλείμματα μπορεί να αποτελούν μία από τις αιτίες εμφάνισης μαθησιακών δυσκολιών και αναστέλλουν την ανάδυση και αξιοποίηση του μαθησιακού δυναμικού κάποιου παιδιού.

Συχνά οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες δυσκολεύονται να συγκεντρώσουν την προσοχή τους σε μια δραστηριότητα και να την ολοκληρώσουν επαρκώς. Η διάσπαση της προσοχής μπορεί έχει ως αίτιο εξωτερικά ερεθίσματα π.χ. θόρυβος απ´έξω ή/και εσωτερικά π.χ. κάποια σκέψη. Συναφές χαρακτηριστικό με τη διάσπαση της προσοχής είναι και η παρορμητικότητα. Πολλές φορές οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες δίνουν βιαστικές απαντήσεις και δρουν παρορμητικά εντός και εκτός σχολικού πλαισίου. Αυτά τα χαρακτηριστικά εμποδίζουν τους μαθητές αφενός να κατακτήσουν τη νέα γνώση κι αφετέρου να την αξιοποιήσουν χρησιμοποιώντας την κατάλληλη στρατηγική.

Συνήθως, η δυσκολία συγκέντρωσης και η παρορμητικότητα σχετίζονται με δυσκολίες οργάνωσης. Οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες δυσκολεύονται να οργανώσουν το χρόνο και το χώρο τους, να ιεραρχήσουν ορθά τις δραστηριότητές τους, να εκτιμήσουν τη διάρκεια ολοκληρωσής τους και άλλα. Οι δυσκολίες οργάνωσης είναι εμφανείς τόσο στο σχολείο (π.χ. ακατάστατη τσάντα) όσο και στο σπίτι (π.χ. οργάνωση σχολικής μελέτης) και επηρεάζονται δυσμενώς από ελλείμματα στο χρονικό και χωρικό προσανατολισμό που τις περισσότερες φορές συναντώνται σε μαθητές με δυσκολίες μάθησης.

Επιπρόσθετα, συχνά οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες έχουν ελλείμματα στη μνήμη ακουστική ή/και οπτική. Έτσι, δυσκολεύονται να κωδικωποιήσουν, να επεξεργαστούν και τέλος να ανακαλέσουν σε σωστή σειρά πληροφορίες που άκουσαν ή/και είδαν. Ένα ακόμα έλλειμμα χαρακτηριστικό για αυτούς τους μαθητές αφορά στις μεταγνωστικές δεξιότητες. Οι δεξιότητες αυτές αφορούν στην ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει τις απαιτήσεις ενός έργου, να σχεδιάζει τη λύση του επιλέγοντας την πιο κατάλληλη στρατηγική και να αναστοχάζεται πάνω σ´αυτή, αξιολογώντας τα αποτελέσματα.

Η έλλειψη κινήτρων συνδέεται επίσης με την εμφάνιση μαθησιακών δυσκολιών. Είναι σύνηθες φαινόμενο μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες να παρουσιάζουν μειωμένο έως καθόλου ενδιαφέρον για μάθηση, να παραπονιούνται ότι δεν τα καταφέρνουν και παραιτούνται εύκολα ή/και να καταλήγουν να ζητούν μόνιμα ή τις περισσότερες φορές την υποστήριξη κάποιου άλλου, υιοθετώντας έτσι τη σταση του "αβοήθητου". Τέλος, είναι γεγονός ότι οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες βιώνουν περισσότερα δυσάρεστα συναισθήματα απ' ότι θετικά σε σύγκριση με τους συνομηλίκους τους. Το βασικό αρνητικό συναίσθημα που αντιμετωπίζουν είναι το άγχος. Συχνά η βιώση των αρνητικών συναισθημάτων αποτρέπει τους μαθητές από το να συμμετέχουν ενεργά στη μάθηση. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να αποτυγχάνουν και να ενισχύεται το συναίσθημα της ματαίωσης, ανατροφοδοτώντας αυτόν τον αρνητικό φαύλο κύκλο.

Οι μαθησιακές δυσκολίες είναι μια μεγάλη ομπρέλα που από κάτω μπαίνουν οι διάφορες δυσκολίες μάθησης που αντιμετωπίζει ο κάθε μαθητής. Είναι σκόπιμο να διευκρινιστεί ότι κάθε μαθητής έχει διαφορετικό μαθησιακό προφίλ και άρα διαφορετικές ανάγκες ακόμα κι όταν συναντάμε μαθητές με την ίδια δυσκολία π.χ στην ανάγνωση, η αιτιολογία και ο τρόπος παρέμβασης είναι διαφορετικός για τον καθένα. Γι' αυτό και είναι σημαντικό η μαθησιακή παρέμβαση να είναι εξατομικευμένη, ώστε να ανταποκρίνεται επαρκώς στις μαθησιακές ανάγκες κάθε παιδιού κι εφήβου.

Ο γονέας ή ο εκπαιδευτικός που πιστεύει ότι κάποιος μαθητής έχει δυσκολίες μάθησης απευθύνεται στον ειδικό παιδαγωγό. Η αξιολόγηση και η αποκατάσταση των μαθησιακών δυσκολιών είναι έργο του ειδικού παιδαγωγού. Αρχικά, γίνεται μια εκτίμηση των μαθησιακών ικανοτήτων του παιδιού και ύστερα, εφόσον κριθεί απαραίτητο, προτείνεται ειδικό μαθησιακό ή ψυχοπαιδαγωγικό πρόγραμμα και η συχνότητα παρακολούθησής του. Η έκβαση και η διάρκεια μιας μαθησιακής παρέμβασης δεν μπορούν να προβλεφθούν εξαρχής, καθώς εξαρτώνται από διάφορους παράγοντες π.χ. ρυθμός κατάκτησης γνώσεων, συχνότητα συναντήσεων, συνεργασία γονέων και εκπαιδευτικών κ.α.

Σ' αυτό το σημείο χρειάζεται να διευκρινιστεί ότι η αποκατάσταση των μαθησιακών δυσκολιών δε σημαίνει απαραίτητα θεραπεία αυτών. Το αν θα ξεπεραστεί πλήρως μία δυσκολία εξαρτάται από την ηλικία του παιδιού, τη φύση και την αιτιολογία των δυσκολιών κ.α. Η αποκατάσταση, λοιπόν, αναφέρεται και στην εκμάθηση κατάλληλων στρατηγικών προσαρμοσμένων στις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε μαθητή προκειμένου να καταφέρνει να αντισταθμίζει τα ελλείμματα και να ανταποκρίνεται αυτόνομα και ικανοποιητικά στις σχολικές απαιτήσεις.

Ακόμα, χρειάζεται να επισημανθεί ότι όσο πιο νωρίς ξεκινήσει ένα παιδί να λαμβάνει ειδική μαθησιακή υποστήριξη τόσο περισσότερο αυξάνονται οι πιθανότητες να ξεπεραστούν ή να απακατασταθούν πιο σύντομα και αποτελεσματικά οι δυσκολίες του. Επίσης, η πρώιμη παρέμβαση μειώνει την πιθανότητα παγίωσης δυσάρεστων συναισθημάτων και χαμηλής αυτοεικόνας και αυτοπεποίθησης που συνήθως οδηγεί στην αποστροφή από το σχολείο και τη μάθηση και έχει αρνητικές επιπτώσεις τόσο στη σχολική επίσδοση και στις κοινωνικές σχέσεις και στο επίπεδο ψυχοσυναισθηματικής επάρκειας του παιδιού. Τέλος, για την καλύτερη έκβαση του προγράμματος αποκατάστασης, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η συνεργασία των γονιών και όλων των ειδικών και εκπαιδευτικών που συνεργάζονται με το παιδί.                                                                                            

Από το Μάρτιο στις Κινητές Μονάδες Ψυχικής Υγείας ΒΑ και Δυτικών Κυκλάδων -Ε.Π.Α.Ψ.Υ. παρέχονται υπηρεσίες Ειδικής Διαπαιδαγώγησης. Οι υπηρεσίες αυτές αφορούν μαθητές που εμφανίζουν δυσκολίες μάθησης και περιλαμβάνουν μαθησιακή εκτίμηση παιδιών και εφήβων και πρόγραμμα αποατάστασης των δυσκολιών. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να καλέσουν στη γραμματεία (2284022011) και να κλείσουν ραντεβού με την ειδική παιδαγωγό.

Βάλια Πανδιά

Ειδική Παιδαγωγός - Ψυχοπαιδαγωγός MSc Σχολική Ψυχολογία

Κλιμάκιο Μήλου ΕΠΑΨΥ        

         Βιβλιογραφία

Παντελιάδου, Σ. Μαθησιακές Δυσκολίες και Εκπαιδευτική Πράξη, Πεδίο, 2011

           Ταξινόμηση ICD-10 Ψυχικών Διαταραχών και Δαταραχών της Συμπεριφοράς.     ΒΗΤΑ,2011.