Tης Θαλασσίτρας αύριο! Γιορτάζει η ωραιότερη και από τις πιο ιστορικές εκκλησιές της Μήλου. Στέκεται αιώνες περήφανη στο Κάστρο και είναι ένα από τα πιο φωτογραφημένα αξιοθέατα του νησιού μας.

Σήμερα στις 4.30 μμ θα γίνει ο Εσπερινός και ο καλός καιρός βοηθάει να συρρεύοσυν και πάλι πλήθος συμπατριωτών, καθώς και αύριο στη θεία λειτουργία.

Η Θαλασσίτρα, αφιερωμένη στην Υπαπαντή του Χριστού, ήταν ενοριακός ναός πριν εγκαταλειφθεί το κάστρο και έχει υπέροχο πέτρινο καμπαναριό και λαϊκά λιθανάγλυφα. Ανάλογη διακόσμηση έχει και το θύρωμα της εισόδου και ανάγλυφη ημερομηνία 1669 (προέρχεται μάλλον από άλλο κτίσμα του Κάστρου). Είναι από τις παλιότερες εκκλησίες της Μήλου (αναφέρεται σε έγγραφα του 1738). Το εσωτερικό έχει ωραίο τρούλο με τετρατοσφαίρια από πελεκημένη πέτρα.

Στην Παναγία τη Θαλασσίτρα μπορείτε να δείτε έργα του 17ου αιώνα από το φημισμένο αγιογραφικό εργαστήρι των Σκορδίλιδων, και συγκεκριμένα τις σημαντικές εικόνες, της Παναγίας, του Χριστού και του Αγίου Ελευθερίου δημιουργίες του Εμμανουήλ Σκορδίλη. Ακόμα, μπορείτε να δείτε το ξυλόγλυπτο τέμπλο με τον πολύ ωραίο σταυρό, ενώ στο υπέρυθρο της δυτικής θύρας του ναού μπορείτε να διακρίνετε το οικόσημο του δούκα της Νάξου, Κρίσπι.

Οπως διαβάζουμε στο nikitaspsathas.wordpress.com/:

Το προσωνύμιο «Θαλασσίτρα», βρίσκεται σε αντιστοιχία με την «Θαλασσινή» της Άνδρου και την «Θαλασσομαχούσα» της Ζακύνθου δεν έχει όμως να κάνει μόνο με το φυσικό τοπίο στο οποίο είναι ενταγμένη, αλλά αναφέρεται και στην ομάδα πιστών την οποία προστατεύει, που δεν είναι άλλη από τους ναυτικούς μας. Δεν χρειάζεται να αναφερθώ εκτενώς στους φημισμένους πιλότους (πρωρείς), εκπροσώπους της ναυτοσύνης στην αετοφωλιά του Κάστρου της Μήλου. Τόπος κατοικίας των ξακουστών πιλότων ή πλοηγών της Ανατολικής Μεσογείου, το Κάστρο δεν θα μπορούσε να μην διαθέτει και την προστάτιδά του. Την ευπροσήγορο μάνα του ναυτικού που έφευγε με την προσδοκία της επιστροφής, αλλά και την ελπίδα των δικών του που έμεναν πίσω με την προσδοκία του ανταμώματος με τον άνθρωπό τους. Υπάρχει ωστόσο κάτι που δεν αναφέρεται ούτε από τον Χατζιδάκη, ούτε από τον Βάο, αλλά καταγράφεται στο βιβλίο του Ιωάννου Πρωτοδίκου με τίτλο «Ιδιωτικά της νεοτέρας Ελληνικής γλώσσης», (Σμύρνη, 1866). Στην σελίδα 70 αναφέρει: «…Ανάλογα δε επίθετα θεοτήτων δύναταί τις να εύρη και παρά τοις αρχαίοις, ως εν τη νήσω Μήλω υπήρχε το πάλαι ιερόν Αφροδίτης της Ευπλοίας, σήμερον δε κατέλαβε την θέσιν της ειδωλολατρικής θεότητος Παναγία η Θαλασσίτρια, ήτις έχει ναΐσκον ούτως επονομαζόμενον…». Αντιπαραβάλει μάλιστα για την επιβεβαίωση της αναφοράς του, την εργασία του Ludwig Ross “Reisen auf den griechischen Inseln des ägäischen Meeres”, Dritter Band, Stuttgart, Tübingen, 1845.

Μας έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση αυτή η αναφορά, οπότε ανατρέξαμε στην εργασία του περίφημου Λ.Ρος. Στην σελίδα 20 λοιπόν του παραπάνω έργου του, περιγράφοντας την επίσκεψή του στο Κάστρο της Μήλου, μιλά για τους ξακουστούς πιλότους του αλλά και για την πιθανότητα ύπαρξης εκεί κάποιου ιερού αφιερωμένου στην αρχαιοελληνική θεότητα της Ευπλοίας Αφροδίτης, στην θέση όπου σήμερα βρίσκεται ο ναός της Θαλασσίτρας. Αυτό που επιχειρεί φυσικά να διατυπώσει ο Ρος είναι η ύπαρξη μιας συνέχειας στο διάβα των αιώνων σε έναν τόπο όπου κυριαρχεί η ναυτοσύνη των κατοίκων του. Δεν είμαι απόλυτα βέβαιος για τον ισχυρισμό περί πιθανής ύπαρξης κάποιου οικοδομήματος αφιερωμένου στην Ευπλοία Αφροδίτη, καθώς είναι κάτι που δεν έχω επαληθεύσει, αλλά η αλήθεια είναι πως η ανθρώπινη ανάγκη για την ανεύρεση παρηγοριάς κατά την δύσκολη ώρα της προσμονής του επαναπατρισμού παραμένει αδιασάλευτη μέσα στους αιώνες.

Η προσμονή αυτή είναι και η λέξι-κλειδί, καθώς μας οδηγεί στην έννοια της συνάντησης όπου εντοπίζεται και το νόημα της σημερινής γιορτής, της Υπαπαντής του Κυρίου, ημέρα που γιορτάζει και η Θαλασσίτρα του Κάστρου. Είναι η γλυκιά προσμονή του γέροντα Συμεών για την συνάντηση που θα πραγματοποιείτο με τον λυτρωτή. Η προσμονή του παλιού (βλέπε Συμεών) για την έλευση του νέου και αιωνίου (Χριστός).

Μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση για τον τρόπο με τον οποίο ονομάστηκε έτσι ο Ιερός Ναός ως Θαλασσίτρα, βρίσκουμε σε σχετική εγγραφή στο Κέντρο Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφίας. Το κείμενο έχει ως εξής: «Παναγία η Θαλασσίτρα. Εκκλησία επάνω στο κάστρο. Η εικόνα της βρέθηκε μέσα στη θάλασσα. Εταξίδευε ένα καράβι και εκτυπούσε σ’ αυτό η εικόνα«. Τόπος καταγραφής της πληροφορίας είναι σύμφωνα με την σελίδα (http://repository.kentrolaografias.gr) η Πλάκα της Μήλου, κατά το έτος 1959.