Η Μήλος ένα νησί 151 τ. χιλιομέτρων βρίσκεται στο δυτικό μέρος των Κυκλάδων με πλούσια μεταλλευτική ιστορία που φτάνει στις αρχές την ανθρώπινης ιστορίας . Η εντατικοποίηση της εξόρυξης τις τελευταίες δεκαετίες δημιούργησε την ανάγκη επαναφοράς του φυσικού περιβάλλοντος στους χώρους των ορυχείων για να περιοριστεί η οπτική όχληση .
Η προσπάθεια αποκατάστασης των ορυχείων της IMERYS Βιομηχανικά Ορυκτά Ελλάς Α.Ε συνάντησε αρκετές δυσκολίες που συνοψίζονται στις ακραίες κλιματικές συνθήκες που επικρατούν στο νησί, στην έλλειψη νερού, στη γειτνίαση με την θάλασσα, στην υπερβόσκηση και στο «φτωχό» πολλές φορές σε συστατικά έδαφος.
Οι ακραίες κλιματικές συνθήκες προσδιορίζονται με μεγάλες περιόδους έντονης ξηρασίας, παρατεταμένου θέρους με την απόλυτη έλλειψη βροχοπτώσεων που μερικές φορές φτάνει μέχρι και τους οκτώ (8) μήνες.
Η γειτνίαση με τη θάλασσα καθιστά το έδαφος φτωχό σε συστατικά, υφάλμυρο. Σε συνδυασμό με τον δυνατό αέρα οι φυτοκοινωνίες δυσκολεύονται να αναπτυχθούν και να εξελιχθούν.
Η υπερβόσκηση από τα ανεξέλεγκτα κοπάδια κατσικιών καταστρέφει τα αναπτυσσόμενα φυτά, αφού τα συγκεκριμένα ζώα δύσκολα περιορίζονται.
Από νωρίς έγινε κατανοητό στην ομάδα του τμήματος αποκατάστασης ότι η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν η μετατροπή των ανωτέρω μειονεκτημάτων σε ευκαιρίες για αποτελεσματικότερη αποκατάσταση. Μελετήσαμε σχεδόν εξ ’αρχής τις φυτοκοινωνίες της Μήλου και οδηγηθήκαμε σε νέους δρόμους γνώσεων καθώς και στο συμπέρασμα πως οι αποκαταστάσεις των ορυχείων θα έπρεπε να βασίζονται στη χρήση αποκλειστικά ντόπιων και ενδημικών φυτών που έχουν αναπτύξει διαδικασίες επιβίωσης και έχουν προσαρμοστεί στις συνθήκες του νησιού δημιουργώντας φυτοκοινωνίες που ανταπεξέρχονται με επιτυχία. Τα ντόπια και ενδημικά φυτά, λοιπόν, στο εξής αποτελούν το δικό μας «πλεονέκτημά» και η απόφαση, να δημιουργηθεί μέσα στην εταιρεία ένα φυτώριο όπου θα γινόταν η συλλογή και αναπαραγωγή όλων των παραπάνω φυτών, καίρια !
Έτσι, η λειτουργεία φυτωρίου ήταν η πρώτη καινοτόμος ενέργεια για την επίλυση των προβλημάτων αποκατάστασης. Επικεντρωθήκαμε στη συλλογή, φύτρωση και την ανάπτυξη των ντόπιων φυτών της Μήλου. Έπρεπε να αποκρυπτογραφηθούν οι μηχανισμοί φύτρωσης των σπόρων, που δεν είναι λίγοι. Αυτό χρειαζόταν χρόνο, έρευνα, συνεργασία με εξιδεικευμένα πανεπιστημιακά και ερευνητικά ιδρύματα και μεγάλη επιμονή.
Για να μπορέσουν τα ντόπια φυτά της Μήλου να επιβιώσουν στις συνθήκες παρατεταμένου θέρους έχουν αναπτύξει μηχανισμούς, ο σπουδαιότερος από αυτούς είναι ο μηχανισμός του θερινού λήθαργου (θερινή νάρκη). Αυτό συμβαίνει μετά την Εαρινή Ισημερία (21 Μαρτίου), όπου τα φυτά της Μήλου αναγνωρίζοντας ότι η περιοχή που διαβιούν θα μπει σε περίοδο ξηρασίας, ξεκινούν μια σειρά από φυσικοχημικές διεργασίες για να μπουν σε κατάσταση λήθαργου και να μειώσουν τις ανάγκες τους σε νερό.
Με αυτό τον μηχανισμό, τα φυτά προσαρμόζονται στην έλλειψη νερού, μηδενίζουν τις ανάγκες τους σε υγρασία τους καλοκαιρινούς μήνες και επιβιώνουν στο άνυδρό περιβάλλον της Μήλου. Στις πρώτες φθινοπωρινές βροχές τα ντόπια φυτά ενεργοποιούνται ξανά αφού το πρόβλημα της έλλειψης νερού παύει να υφίσταται. Σήμερα, είμαστε στην ευχάριστη πλέον θέση να μην ποτίζουμε ούτε να διαθέτουμε σύστημα ποτίσματος στις αποκαταστάσεις μας και η άρδευση καθίσταται πλέον μια άσκοπη εργασία για τα δικά μας οικοσυστήματα.
Μια επιπλέον καινοτομία αφορά τις αποκαταστάσεις σε ορυχεία μας κοντά στη θάλασσα. Χρησιμοποιούμε αποκλειστικά είδη φυτών που αντέχουν το αλάτι της θάλασσάς και με αυτό τον τρόπο οι φυτοκοινωνίες στις αποκαταστάσεις αναπτύσσονται και εξελίσσονται χωρίς κανένα πρόβλημα .
Το πρόβλημα της υπερβόσκησης, επίσης, αντιμετωπίζεται με τη χρήση ντόπιων φυτών στην αποκατάσταση των ορυχείων. Πολλά ντόπια και ενδημικά φυτά της Μήλου έχουν δικούς τους μηχανισμούς για να προστατεύονται από την βόσκηση. Φέρουν τα δικά τους όπλα προστασίας όπως τα αγκάθια, ή τρίχες, είτε ουσίες που τα καθιστούν πικρά και δεν τρώγονται από τα κατσίκια. Χρησιμοποιώντας αυτά τα είδη φυτών δημιουργούμε πλέον φυτοκοινωνίες που δεν χρειάζονται να τις περιφράσουμε με τα ακαλαίσθητα πλέγματα που πολύ σύντομα σκουριάζουν, καταστρέφονται και παύουν να επιτελούν το αρχικό σκοπό τους.
Τα τελευταία χρόνια, στο φυτώριο της εταιρείας στη Μήλο, η έρευνα έχει επικεντρωθεί στην ανάπτυξη τεχνογνωσίας αναφορικά με την ύπαρξη και καλλιέργεια της «μυκόρριζας» στα υπό ανάπτυξη φυτά. Στόχος είναι η εξασφάλιση όσο το δυνατών μεγαλύτερων ποσοστών επιβίωσης των μεταφυτεμένων φυτών μας στις δύσκολες εδαφολογικές συνθήκες των ορυχείων μας. Σε συνεργασία με ερευνητικά ιδρύματα, τα συμπεράσματα της έρευνας θα μας οδηγήσουν στη δημιουργία επιτυχημένων φυτοκοινωνιών, σε ορυχεία με δύσκολες εδαφολογικές συνθήκες χωρίς την προσθήκη γόνιμου εδάφους .
Όλα τα παραπάνω συζητήθηκαν με τα στελέχη της αποκεντρωμένης διοίκησης Αιγαίου στην ημερίδα που διοργανώθηκε στη Μήλο στις 18 Σεπτεμβρίου 2018. Σκοπός της διοργάνωσης ήταν η αλληλοενημέρωση πάνω σε θέματα αποκατάστασης ορυχείων αλλά και παρουσίαση των νεότερων απόψεων και πρακτικών που χρησιμοποιούνται στα ορυχεία της IMERYS Βιομηχανικά Ορυκτά Ελλάς ΑΕ. Μέσα από την συνεχή αλληλοενημέρωση ανατρέπονται παλαιά στερεότυπα, ανοίγονται δίοδοι επικοινωνίας και κατανόησης και διαχέονται τα νεότερα επιτεύγματα και τεχνολογίες.
Γεώργιος Πετράκης
Προϊστάμενος Αποκατάστασης Τοπίου
IMERYS GREECE SA
