Κωνσταντίνος Κουσκούκης

Καθηγητής Δερματολογίας – Νομικός – Πρόεδρος της Ελληνικής Ακαδημίας Ιαματικής Ιατρικής - Πρόεδρος Ελληνικού Συνδέσμου Τουρισμού Υγείας

Ο ηφαιστειακός τουρισμός αυξάνεται συνεχώς καθώς και η δημοτικότητα των ηφαιστείων ως τουριστικά αξιοθέατα καθόσο αναμφισβήτητα προσφέρουν στους ταξιδιώτες μια φυσική εμπειρία είναι όμως και ένα απειλητικό για τη ζωή θέαμα. Ηφαίστειο, ονομασία προερχόμενη από τον θεό της φωτιάς Ήφαιστο, είναι η ανοικτή δίοδος από το εσωτερικό της γης με έκρηξη ρευστών πετρωμάτων και αερίων στην επιφάνεια του στερεού φλοιού υπό τη μορφή λάβας και τη δημιουργία ενός όρους.

Τα ηφαίστεια δημιουργούνται συνήθως εκεί όπου δύο ή τρεις τεκτονικές πλάκες απομακρύνονται, όπως στο μέσο του Ατλαντικού ωκεανού (μεσοωκεάνεια οροσειρά) ή συγκλίνουν όπως στον Ειρηνικό ωκεανό (δαχτυλίδι της φωτιάς). Οι δύο βασικοί τύποι ηφαιστείων είναι τα ασπιδοειδή ηφαίστεια (shield volcanoes) και τα στρωματοηφαίστεια ή κωνικά ηφαίστεια (stratovolcanoes), ενώ υπάρχουν άλλοι όπως οι ηφαιστειακοί δόμοι, οι κώνοι στάχτης, τα υποθαλάσσια ηφαίστεια, τα ηφαίστεια λάσπης και τα υπερηφαίστεια (super-volcanoes).

Το υπερηφαίστειο είναι ικανό να παράξει τεράστια ποσότητα ηφαιστειακού υλικού μεγαλύτερη από 1000 km³, μέγεθος 1000 φορές περισσότερο από τις καταγεγραμμένες ηφαιστειακές εκρήξεις. Υπερηφαίστεια δημιουργούνται όταν το μάγμα ανεβαίνει από μία θερμή κηλίδα μέχρι το φλοιό χωρίς να το διαπερνά, η μεγάλη όμως πίεση διαρρηγνύει τον φλοιό. Υπάρχουν 6 γνωστά υπερηφαίστεια: στις Η.Π.Α. (Caldera Yellowstone, Long Valley, Caldera Valles), στην Ινδονησία (Toba Lake), στη Νέα Ζηλανδία (Volcano Taupos) και στην Ιαπωνία (Kyushu).

Ένα ηφαίστειο χαρακτηρίζεται ως ενεργό αν έχει καταγραφεί κάποια δραστηριότητά του κατά τη διάρκεια των ιστορικών χρόνων ενώ αντίθετα, χαρακτηρίζεται ως σβησμένο ή νεκρό, μπορεί όμως να μεταπέσει στην κατηγορία των ενεργών. Οι σεισμοί που γίνονται στην περιοχή σβησμένου ηφαιστείου, μπορεί να είναι προμήνυμα ότι το ηφαίστειο θα ενεργοποιηθεί  όπως το ηφαίστειο Σακουρατζίμα με 417 σεισμικές δονήσεις σε 30 ώρες, πριν την μεγάλη έκρηξη, ενώ το ηφαίστειο Έρεβος στην Ανταρκτική από το 1972 είναι σε συνεχή ενεργή κατάσταση.

Υπάρχουν 1500 ενεργά ηφαίστεια παγκοσμίως εκ των οποίων στον ειρηνικό δακτύλιο της φωτιάς και 127 στην Ινδονησία, μια δημοφιλής δε δραστηριότητα είναι η πεζοπορία στο ηφαίστειο  όπως στις Άνδεις, όπου υπάρχουν πολλά ηφαίστεια υψηλότερα από 5000m.

Οι ηφαιστιακές εκρήξεις έχουν τρομερές επιπτώσεις τόσο σε ανθρώπινες ζωές και στην οικονομία όσο και στο περιβάλλον, όπως δασικές πυρκαγιές, ατμοσφαιρική ρύπανση, παραγωγή ετησίως 200 εκατ. τόνων CO2 και κλιματική αλλαγή. Αντιθέτως, τα ηφαίστεια αποτελούν ισχυρή πηγή πλούτου για τους κατοίκους των τόπων όπου βρίσκονται με γεωργικές καλλιέργιες, εξόρυξη ηφαιστιογενών ορυκτών και μεταλλευμάτων και γεωθερμία.

Τα ηφαίστεια επίσης είναι δυνατή πηγή παγκόσμιου τουρισμού καθόσο οι ηφαιστειακές κορυφογραμμές όπως τα πιο ενεργά ιαπωνικά ηφαίστεια Aso που έχουν εκραγεί περισσότερο από 165 φορές από το 553μ.χ. έχουν πάνω από 5 εκατ. επισκέπτες ετησίως. Ο υπεύθυνος ηφαιστειακός τουρισμός επισημαίνει τους ηφαιστειακούς κινδύνους στις πληροφορίες ταξιδιού και ασφάλειας για τις αντίστοιχες χώρες, λόγω δε της επέκτασης αυτού του τουρισμού, ο κίνδυνος προσβολής των ταξιδιωτών έχει γίνει πολύ μεγαλύτερος, αλλά και πιο ελκυστικός ως τουρισμός περιπέτειας (dark tourism)

Στην Ελλάδα λόγω της βύθισης της Αφρικανικής πλάκας κάτω από την Ευρωασιατική πλάκα δημιουργήθηκε το ηφαιστειακό τόξο του Νοτίου Αιγαίου όπου υπάρχουν τα ηφαίστεια Σουσακίου, Αιγίνης, Μεθάνων, Πόρου, Φαλκονέρας, Αντιμήλου, Μήλου, Κιμώλου, Στρογγυλού, Αντιπάρου, Χριστιανών, Σαντορίνης, Κω, Νισύρου και Πάτμου.

Επιβάλλεται να  δημιουργηθούν ειδικά εξοπλισμένα τουριστικά κέντρα στην περιοχή κατ’αρχήν των ενεργών ηφαιστείων Μεθάνων, Μήλου, Σαντορίνης και Νισύρου με αντίστοιχες τουριστικές υποδομές για ασφαλή επίσκεψη των τουριστών σε ένα κατάλληλα διαμορφωμένο Εθνικό Πάρκο με μεταλλευτικό και ηφαιστειακό μουσείο στελεχομένο από εθνικούς εκπαιδευτές με επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση με δεξιότητες, σε συνδυασμό με όλες τις ειδικές μορφές τουρισμού και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της μείζονος περιοχής. Οι δραστηριότητες αυτές αποτελούν μέρος της συνολικής προσπάθειας της οικονομικής ανασυγκρότησης της χώρας, στοχεύοντας στην κυκλική, πράσινη οικονομία για ποιοτικό και όχι μαζικό τουρισμό 4 εποχών με θετικό πρόσημο στις αναπτυξιακές δυνατότητες του ηφαιστειακού οικοσυστήματος της περιοχής για μοναδικές αυθεντικές εμπειρίες στη φύση που απαιτούν οι σύγχρονοι τουρίστες, απόμακρα από τον υπερτουρισμό που αποτρέπει η πανδημία.